Chọn tên tỉnh thành sau sáp nhập thế nào?
Trong ba phương án định danh tỉnh thành hậu sáp nhập gồm lấy tên địa phương nổi bật, ghép tên hai vùng đất hoặc đặt tên mới, nhiều chuyên gia ủng hộ chọn tên một tỉnh để giảm thủ tục hành chính.
Quá trình sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh đang bước vào giai đoạn nước rút khi trước 1/4 Đảng ủy Chính phủ phải báo cáo Ban Chấp hành Trung ương đề án sắp xếp lại đơn vị hành chính các cấp. Việc sáp nhập các đơn vị hành chính cấp tỉnh trên cả nước dự kiến hoàn tất trước ngày 1/7.
Theo dự thảo Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội do Bộ Nội vụ chủ trì soạn thảo, cả nước sẽ có 11 đơn vị hành chính cấp tỉnh được giữ nguyên hiện trạng, bao gồm Hà Nội, Huế, Lai Châu, Điện Biên, Sơn La, Cao Bằng, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Thanh Hóa, Nghệ An và Hà Tĩnh. 52 địa phương còn lại, bao gồm 4 thành phố trực thuộc Trung ương là TP HCM, Hải Phòng, Đà Nẵng và Cần Thơ, thuộc diện phải sắp xếp.
Việc đặt tên cho tỉnh thành sau sáp nhập không chỉ là quyết định hành chính mà còn mang ý nghĩa bảo tồn văn hóa, lịch sử và định hình hướng phát triển bền vững cho đất nước. Tại cuộc họp của Ban Thường vụ Đảng ủy Chính phủ ngày 11/3, Thủ tướng Phạm Minh Chính khẳng định tên gọi của các đơn vị hành chính cấp tỉnh cần đảm bảo tính kế thừa, phản ánh rõ nét truyền thống lịch sử, văn hóa và bản sắc địa phương.
Trong khi đó, Bộ Nội vụ - cơ quan tham mưu chính của đề án, đề xuất ưu tiên giữ lại một trong những tên gọi cũ của các đơn vị hành chính trước sáp nhập. Điều này nhằm giảm thiểu tác động đến người dân và doanh nghiệp do phải thay đổi giấy tờ hay chỉ dẫn địa lý.
Ba phương pháp đặt tên tỉnh mới
Trả lời VnExpress, Giáo sư Đào Trọng Thi, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội, chỉ ra rằng việc xác định tên gọi cho các tỉnh sau sắp xếp hành chính quan trọng không kém việc nghiên cứu phương án sáp nhập các đơn vị.
Theo dòng chảy lịch sử, quá trình hợp nhất hay phân tách các tỉnh thường đi kèm với ba phương pháp đặt tên mới. Đó là lựa chọn tên của địa phương nổi bật hơn để làm tên chung; ghép tên của hai vùng đất sao cho vừa giữ được ý nghĩa nguyên bản vừa tạo cảm giác gần gũi; hoặc mạnh dạn kiến tạo một danh xưng hoàn toàn mới.
Giáo sư Đào Trọng Thi, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội. Ảnh: Media Quốc hội
Tuy nhiên, giáo sư Thi nhấn mạnh đây là bài toán phức tạp, đòi hỏi sự cân nhắc kỹ lưỡng cho từng trường hợp cụ thể thay vì áp dụng công thức cứng nhắc cho tất cả địa phương. Nguyên nhân là có những nơi tên gọi của một vùng đất tiêu biểu có thể trở thành lựa chọn hiển nhiên, nhưng ở một số vùng khác, việc tìm kiếm một phương án đảm bảo sự đồng thuận cao nhất từ cộng đồng là rất quan trọng.
Giữ tên địa phương có đặc trưng văn hóa mạnh hơn
Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều cho rằng việc thay đổi tên tỉnh thành sau sáp nhập là sự phát triển khó tránh khỏi. Trên thế giới, có những cái tên lịch sử hàng trăm, thậm chí hàng nghìn năm vẫn bị thay thế để đáp ứng biến đổi của thời cuộc. "Việc thay đổi tên của địa phương trong giai đoạn này không phải bất ngờ và khó chấp nhận. Tuy nhiên, nhà hoạch định, chuyên gia chính sách phải nghiên cứu kỹ về địa lý, văn hóa, lịch sử, xu thế của phát triển để chọn tên tỉnh thành sau sáp nhập tốt nhất", ông Thiều nói.
Theo Chủ tịch Hội Nhà văn, tên tỉnh cần tạo ra được dấu ấn, giữ được lịch sử cùng đặc trưng văn hóa và mở ra cơ hội mới cho vùng đất đó phát triển. Khi sáp nhập hai tỉnh, cần ưu tiên dùng tên gọi của địa phương có bề dày văn hóa nổi trội hơn để làm tên chung.
Đối với hai vùng có giá trị văn hóa, lịch sử ngang nhau, ông Thiều gợi ý kết hợp tên gọi hiện có, hoặc chọn một tên mới mang đậm bản sắc Việt, bao quát những đặc trưng tiêu biểu của cả vùng. Ông nhấn mạnh sự tinh tế trong quá trình đặt tên và khuyến nghị các nhà hoạch định tham vấn ý kiến từ giới sử học, nghiên cứu và văn hóa để có được tên gọi tối ưu.
Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều. Ảnh: Hội Nhà văn Việt Nam
Nguyên Thứ trưởng Nội vụ Nguyễn Tiến Dĩnh cũng ủng hộ việc chọn tên một địa phương tiêu biểu để đặt cho tỉnh mới sau sáp nhập. Việc này cần dựa trên sự cân nhắc về quy mô dân số, điều kiện kinh tế xã hội và bề dày truyền thống văn hóa, lịch sử. Đối với các địa phương có trình độ phát triển tương đương, Nhà nước nên đánh giá các yếu tố chung để tìm ra tên gọi phù hợp nhất, thể hiện được sự gắn kết văn hóa sau hợp nhất.
Cân nhắc xây dựng ngân hàng tên gọi
Giáo sư Đào Trọng Thi nhấn mạnh việc bảo tồn tên gọi của một tỉnh có thể mang lại lợi ích thiết thực trong việc giảm thiểu các thủ tục hành chính và thay đổi giấy tờ cho một bộ phận dân cư. Tuy nhiên, sự "thuận tiện và tiết kiệm" chỉ là một trong số nhiều yếu tố cần được xem xét, và không nên trở thành yếu tố mang tính quyết định. Bởi lẽ tên gọi của một vùng đất sẽ đi vào lịch sử, gắn bó mật thiết với con người và cộng đồng nơi đó trong thời gian dài.
Theo ông, việc quá chú trọng vào việc giữ nguyên tên để tránh thay đổi giấy tờ là không hoàn toàn cần thiết. Lý do vì cùng với quá trình sáp nhập tỉnh, Nhà nước sẽ bỏ cấp huyện và sắp xếp lại các đơn vị hành chính cấp xã. Người dân vẫn sẽ cần điều chỉnh các loại giấy tờ tùy thân sau khi quá trình sắp xếp hành chính hoàn tất.
Từ những phân tích trên, giáo sư Đào Trọng Thi kiến nghị công tác nghiên cứu và đặt tên cho các tỉnh thành sau sắp xếp cần có sự tham gia đa chiều của các nhà chuyên môn, nhà hoạch định chính sách, cùng các chuyên gia trong lĩnh vực lịch sử, văn hóa, kinh tế xã hội và lấy ý kiến người dân.
"Chuyên gia và nhà khoa học nên xây dựng ngân hàng tên gọi, khoảng 3-4 lựa chọn cho từng địa phương sau sắp xếp, để người dân có cơ hội bày tỏ ý kiến đối với từng phương án", ông nói.
Đại biểu Bùi Hoài Sơn. Ảnh: Hoàng Phong
Tên tỉnh mới phải gợi niềm tự hào
Đại biểu Bùi Hoài Sơn, chuyên trách Ủy ban Văn hóa - Xã hội, cho rằng việc đặt tên cho một tỉnh mới không chỉ là quyết định hành chính mà còn là câu chuyện về bản sắc, truyền thống và khát vọng tương lai. Một cái tên không chỉ để nhận diện trên bản đồ mà còn phải gợi lên niềm tự hào, sự gắn kết và định hướng phát triển lâu dài cho cả vùng đất.
Tên gọi mới cần mang tính kế thừa lịch sử, là sự tiếp nối những giá trị văn hóa được vun đắp qua bao thế hệ. Với những địa danh đã in sâu vào tâm trí người dân, gắn liền với những dấu mốc lịch sử hay nhân vật kiệt xuất, việc thay đổi hoàn toàn có thể gây cảm giác hụt hẫng, đánh mất một phần ký ức. Do đó theo ông Sơn, việc duy trì hoặc khéo léo kết hợp những yếu tố quen thuộc từ tên gọi cũ sẽ tạo sự đồng thuận và gần gũi hơn với danh xưng mới.
Ngoài ra, tên gọi mới cũng cần phản ánh những đặc trưng về địa lý, văn hóa, hoặc tiềm năng kinh tế của tỉnh. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, tên gọi ấy còn cần sự linh hoạt khi sử dụng trong các văn bản ngoại giao, đồng thời vẫn bảo tồn được bản sắc Việt. "Tên tỉnh sau sáp nhập cần dễ nhớ, dễ đọc, phù hợp với tiếng Việt, tránh những tên gọi quá dài, phức tạp, gây khó khăn trong giao tiếp và nhận diện", ông Sơn nhấn mạnh.
Chuyên gia đề xuất nguyên tắc sáp nhập tỉnh thành bao gồm: Tăng tối đa số địa phương có biển, tăng cường sức mạnh kinh...
