3 đại dịch cúm nghiêm trọng nhất trong thế kỷ 20

Đây là 3 đại dịch cúm có số lượng người tử vong cao nhất trong thế kỷ 20.

1. Đại dịch cúm năm 1918

Đại dịch cúm năm 1918 là đại dịch nghiêm trọng nhất trong lịch sử. Nó do một loại virus H1N1 có nguồn gốc từ chim gây ra. Mặc dù chưa xác định rõ nguồn gốc phát tán của virus nhưng nó đã lan rộng khắp thế giới trong giai đoạn 1918-1919. Tại Mỹ, virus này lần đầu tiên được phát hiện trong quân đội vào mùa xuân năm 1918.

Advertisement

Ước tính khoảng 500 triệu người, tương đương 1/3 dân số thế giới, đã bị nhiễm virus này. Số ca tử vong ước tính ít nhất là 50 triệu người trên toàn cầu, trong đó khoảng 675.000 ca xảy ra ở Mỹ. Tỷ lệ tử vong cao ở trẻ em dưới 5 tuổi, người từ 20-40 tuổi và người từ 65 tuổi trở lên. Điều đặc biệt của đại dịch này là tỷ lệ tử vong cao ở những người khỏe mạnh, bao gồm cả nhóm tuổi từ 20-40.

Do không có vắc-xin để bảo vệ chống lại virus cúm và không có thuốc kháng sinh để điều trị các bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn thứ cấp liên quan đến cúm, các biện pháp kiểm soát trên toàn thế giới chỉ giới hạn ở các can thiệp phi dược phẩm như cách ly, kiểm dịch, giữ vệ sinh cá nhân tốt, sử dụng chất khử trùng và hạn chế tụ tập nơi công cộng. Tuy nhiên, những biện pháp này chưa được áp dụng một cách đồng bộ. 

2. Đại dịch năm 1957 - 1958

Đại dịch cúm năm 1957 là một đợt bùng phát dịch cúm lần đầu tiên được xác định vào tháng 2 năm 1957 ở Đông Á, sau đó lan rộng ra các quốc gia trên toàn thế giới. Đây là đại dịch cúm lớn thứ hai trong thế kỷ 20, xảy ra sau đại dịch cúm năm 1918–1919 và trước đại dịch cúm năm 1968. Ước tính đại dịch cúm năm 1957 đã gây ra cái chết của 1 đến 2 triệu người trên toàn cầu, được coi là ít nghiêm trọng nhất trong 3 đại dịch cúm của thế kỷ 20.

Đại dịch cúm lần này gây ra bởi một loại virus được gọi là cúm A phân nhóm H2N2. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng, virus này là một chủng tái tổ hợp (lai giữa các loài), có nguồn gốc từ các chủng virus cúm gia cầm và cúm người.

Trong những năm 1960, chủng H2N2 ở người đã trải qua một loạt các biến đổi di truyền nhỏ, một quá trình được gọi là "trôi kháng nguyên" (antigenic drift). Những thay đổi nhỏ này đã gây ra các đợt dịch theo chu kỳ. Sau 10 năm tiến hóa, virus cúm năm 1957 đã biến mất và được thay thế thông qua một quá trình gọi là "chuyển đổi kháng nguyên" (antigenic shift) bởi một phân nhóm cúm A mới, H3N2, dẫn đến đại dịch cúm năm 1968.

Trong những tháng đầu tiên của đại dịch cúm năm 1957, virus đã lan rộng khắp Trung Quốc và các khu vực lân cận. Đến giữa mùa hè, nó đã lan đến Mỹ, ban đầu chỉ có một số ít người bị nhiễm, nhưng vài tháng sau số ca nhiễm bệnh tăng nhanh, đặc biệt ở trẻ nhỏ, người cao tuổi và phụ nữ mang thai. 

Vào thời điểm đó, dịch bệnh cũng đã lan rộng ở Vương quốc Anh. Đến tháng 12 năm 1957, tổng số khoảng 3.550 ca tử vong đã được báo cáo ở Anh và xứ Wales. Và đến tháng 3 năm 1958, ước tính đã có 69.800 ca tử vong tại Mỹ.

Trong khi một số người nhiễm virus chỉ có các triệu chứng nhẹ như ho và sốt nhẹ, những người khác lại gặp phải các biến chứng đe dọa tính mạng như viêm phổi. Những người không bị ảnh hưởng bởi virus được cho là đã có kháng thể bảo vệ chống lại các chủng cúm có liên quan chặt chẽ khác.

Việc phát triển nhanh chóng vắc-xin chống lại virus H2N2 và sự sẵn có của thuốc kháng sinh để điều trị các bệnh nhiễm trùng thứ cấp đã giúp hạn chế sự lây lan và tỷ lệ tử vong của đại dịch này.

3. Đại dịch cúm năm 1968

Đại dịch cúm năm 1968 là một đợt bùng phát cúm toàn cầu bắt nguồn từ Trung Quốc vào tháng 7 năm 1968 và kéo dài đến giai đoạn 1969–1970. Đây là đại dịch cúm thứ 3 trong thế kỷ 20.

Ước tính đại dịch cúm năm 1968 đã gây ra 1 – 4 triệu ca tử vong, ít hơn nhiều so với đại dịch năm 1918–1919.

Đại dịch năm 1968 bắt nguồn từ sự xuất hiện của một loại virus được gọi là cúm A phân nhóm H3N2. Người ta nghi ngờ rằng virus này đã tiến hóa từ chủng cúm gây ra đại dịch năm 1957.

Virus cúm năm 1957, hay còn gọi là cúm A phân nhóm H2N2, được cho là đã tạo ra H3N2 thông qua một quá trình gọi là "chuyển đổi kháng nguyên" (antigenic shift), trong đó kháng nguyên hemagglutinin (H) trên bề mặt ngoài của virus đã đột biến di truyền để tạo ra kháng nguyên H3 mới.

Vì virus mới vẫn giữ nguyên kháng nguyên neuraminidase (N) là N2, những người đã tiếp xúc với virus năm 1957 dường như vẫn có khả năng miễn dịch với virus năm 1968. Điều này có thể giải thích vì sao đợt bùng phát năm 1968 ít nghiêm trọng hơn so với đại dịch năm 1918–1919.

Mặc dù đại dịch cúm năm 1968 có số ca tử vong trên toàn cầu tương đối ít, nhưng virus này có khả năng lây lan rất cao, khiến nó nhanh chóng lan rộng trên toàn cầu. Thực tế, chỉ trong vòng 2 tuần sau khi xuất hiện vào tháng 7 tại Hồng Kông, đã có khoảng 500.000 ca mắc bệnh được báo cáo, và virus tiếp tục lan nhanh khắp Đông Nam Á.

Trong vòng vài tháng, virus đã lan tới khu vực kênh đào Panama và Mỹ. Đến cuối tháng 12, virus đã lan khắp Mỹ và tới Vương quốc Anh cũng như các quốc gia ở Tây Âu. Úc, Nhật Bản và nhiều nước ở châu Phi, Đông Âu, Trung và Nam Mỹ cũng bị ảnh hưởng. Đại dịch xảy ra theo 2 làn sóng, và ở hầu hết các nơi, làn sóng thứ hai gây ra số ca tử vong nhiều hơn so với làn sóng đầu tiên.

Đại dịch cúm năm 1968 gây ra bệnh với mức độ nghiêm trọng khác nhau ở từng khu vực. Ví dụ, trong khi dịch bệnh xuất hiện rải rác và ảnh hưởng đến số ít người ở Nhật Bản, thì tại Mỹ nó lan rộng và gây tử vong. Nhiễm trùng gây ra các triệu chứng hô hấp trên điển hình của bệnh cúm, bao gồm ớn lạnh, sốt, đau cơ và suy nhược cơ thể.

Các triệu chứng này thường kéo dài từ 4 đến 6 ngày. Mức độ tử vong cao nhất tập trung ở các nhóm dễ bị tổn thương nhất, bao gồm trẻ sơ sinh và người cao tuổi. Mặc dù một loại vắc-xin đã được phát triển để chống lại virus này, nhưng nó chỉ có sẵn sau khi đại dịch đã đạt đỉnh ở nhiều quốc gia.